Podejrzany – to osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1 k.p.k.).
Osoba taka, z chwilą wniesienia oskarżenia lub skierowania do sądu przez prokuratora wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, uważana jest za oskarżonego (art. 71 § 2 k.p.k.).
Podstawowe obowiązki podejrzanego w procesie karnym
Podejrzany jest obowiązany poddać się:
1. oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała, w szczególności wolno od podejrzanego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom (art. 74 § 2 pkt. 1 k.p.k.),
2. niezbędnym dla postępowania badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, przeprowadzanych przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej, jeśli nie zagrażają zdrowiu podejrzanego; w szczególności podejrzany jest obowiązany poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu (art. 74 § 2 pkt. 2 k.p.k.),
3. pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu podejrzanego lub innych osób (art 74 § 2 pkt. 3 k.p.k.).
Niespełnienie tych obowiązków może prowadzić do zatrzymania i przymusowego doprowadzenia podejrzanego, jak również może skutkować zastosowaniem wobec niego w niezbędnym zakresie siły fizycznej lub środków technicznych służących obezwładnieniu (art. 74 § 3a k.p.k.).
Podejrzany pozostający na wolności ma obowiązek również:
1. stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadomić organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającej dłużej niż 7 dni. W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa podejrzanego można zatrzymać i sprowadzić przymusowo (art. 75 § 1 i 2 k.p.k.),
2. podejrzany przebywający za granicą ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nie uczynienia tego pismo wysłane pod ostatnio znanym adresem w kraju, albo jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy, uważa się za doręczone (art. 138 k.p.k.),
3. w razie zmiany miejsca pobytu, bez podania nowego adresu, pisma wysłane w toku trwającego śledztwa lub dochodzenia pod dotychczasowy adres, uważa się za doręczone (art. 139 k.p.k.).
Podstawowe prawa podejrzanego
Podejrzany ma prawo:
1. składać wyjaśnienia, może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień (art. 175 § 1 k.p.k.),
2. składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 k.p.k.); podejrzanemu i jego obrońcy nie można odmówić wzięcia udziału w czynności jeśli tego żądają (art 315 § 2 k.p.k.),
3. korzystania z pomocy obrońcy, przy czym, może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców (art. 77 k.p.k.). Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych (art. 82 k.p.k.),
4. żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego jednak niestawiennictwo nie tamuje przesłuchania (art. 301 k.p.k.),
5. podejrzany ma prawo żądać w postępowaniu przygotowawczym umożliwienia mu w toku przesłuchania złożenia wyjaśnień na piśmie. Takie pisemne wyjaśnienia z zaznaczeniem daty ich złożenia i podpisane przez podejrzanego stanowią załącznik do protokołu (art. 176 § 1 k.p.k.); przesłuchujący może jednak z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie wyjaśnień na piśmie (art. 176 § 2 k.p.k.),
6. podejrzany ma prawo do informacji o treści zarzutów, ich uzupełnieniu i zmianach oraz kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa (art. 313 § 1, art. 314, art. 325a § 2 i art. 325g § 2 k.p.k.). Podejrzanemu należy umożliwić przygotowanie się do obrony, a zwłaszcza ustanowienie lub wyznaczenie obrońcy (art. 325g § 3 k.p.k.),
7. podejrzany ma prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, np. o przesłuchanie świadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegłego (art. 315 § 1 k.p.k.),
8. za zgodą prokuratora, podejrzanemu można udostępnić akta i umożliwić sporządzenie odpisów oraz odpłatnie wydać kserokopie z akt lub uwierzytelnione odpisy (art. 156 § 5 k.p.k.),
9. jeżeli podejrzany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, ma prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (art. 72 § 1 k.p.k.), a także do uzyskania postanowień o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, aktu oskarżenia oraz orzeczeń podlegających zaskarżeniu wraz z tłumaczeniem (art. 72 § 3 k.p.k.),
10. podejrzany ma prawo do złożenia wniosku o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego w celu pogodzenia się z pokrzywdzonym (art. 23a k.p.k.). Pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji są brane pod uwagę przez sąd przy wymiarze kary (art. 53 § 3 k.k.),
11. podejrzany (oskarżony) nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności, ani też dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 74 k.p.k.),
12. podejrzany musi mieć wyznaczonego obrońcę jeżeli jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, a także, gdy sąd uzna, że występują inne okoliczności utrudniające jego obronę (art. 79 § 1 i § 2 k.k.), z tym, że w razie stwierdzenia przez biegłych lekarzy psychiatrów, że poczytalność podejrzanego w chwili popełnienia czynu jak i w chwili postępowania nie budzą wątpliwości, udział obrońcy w dalszym ciągu nie jest obowiązkowy, a sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy z urzędu (art. 79 § 4 k.p.k.),
13. ma prawo do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania, przy czym, o terminie zaznajomienia powiadamia się go na jego wniosek (art. 321 § 1 k.p.k.), a nieusprawiedliwione niestawiennictwo, nie tamuje dalszego postępowania (art. 321 § 4 k.p.k.),
14. w terminie trzech dni od daty zaznajomienia, ma prawo do złożenia wniosku o uzupełnienie postępowania (art. 321 § 5 k.p.k.),
15. w postępowaniu przyspieszonym, w przypadku zapewnienia uczestnictwa podejrzanego w postępowaniu w drodze wideokonferencji, może on składać wnioski oraz inne oświadczenia oraz dokonywać czynności procesowych wyłącznie ustnie do protokołu (art. 517ea § 1 k.p.k.). W ten sam sposób może być zapewniony udział w postępowaniu obrońcy i tłumacza (art. 517b § 2c i 2d k.p.k.). W postępowaniu przyspieszonym wniosek o uzasadnienie wyroku może być zgłoszony ustnie do protokołu albo złożony na piśmie w terminie 3 dni od daty ogłoszenia wyroku; termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni (art. 517h § 1 i 3 k.p.k.).
Radca Prawny
Alicja Kaszta
tel. 608 436 324