Dziś rozmawiamy na temat zatrzymania osoby przez policję. Najczęściej zdarza się to w najmniej oczekiwanym momencie i okolicznościach. Co zrobić w takiej sytuacji i jak się bronić? Czy warto do takiej czynności się przygotować i znać swoje prawa? Czy jest możliwość skorzystania z pomocy adwokata podczas zatrzymania?
Rozmowa z Panią mecenas Alicją Kaszta z Kancelarii Kaszta & Janikowska Adwokaci i Radcy Prawni adwokatem wpisanym na listę adwokatów ORA w Opolu.
– Pani mecenas, rozmawiamy dziś o sytuacjach, które mogą spotkać każdego – nas, naszych bliskich. Chociaż nikt na co dzień o tym nie myśli i się nie przygotowuje, z uwagi że nas to “nie dotyczy”. Chodzi o zatrzymanie przez policję. Dlaczego tak istotny jest kontakt z adwokatem w pierwszych chwilach po takim zdarzeniu?
adw. Alicja Kaszta: Każdy kontakt z organami ścigania karnego – policją czy prokuratorem dla osób niewykonujących zawodu prawniczego wiąże się z dużym ładunkiem emocjonalnym oraz stresem. Można podać przykład kontroli drogowej. Na pozór błaha, rutynowa czynność prowadzona przez policję a wywołuje stres w osobie, której dotyczy.
Proszę sobie wyobrazić więc, jakie emocje mogą towarzyszyć zatrzymaniu osoby. Słusznie pani zauważyła, że do takich czynności się nie przygotowujemy, nie rozważamy “co by było gdyby”, ponieważ najczęściej przyjmujemy, że nas “to nie dotyczy”. Nie rozważamy takich czynności również w kontekście naszych bliskich.
Zatrzymanie, dla osób nie wykonujących zawodów prawniczych, kojarzy się najczęściej z filmami akcji i bardzo odległą perspektywą. I jest to błąd, gdyż należy znać swoje prawa, by móc z nich w odpowiedni sposób skorzystać. Osoba zatrzymana, która zupełnie się tego nie spodziewa, jest nagle zakuwana w kajdanki i często przed postawieniem zarzutu spędza dobę w izolacji. Ma utrudniony kontakt z osobami bliskimi oraz brak dostępu do szczegółowych informacji. Często również słyszy, że może zostać wobec niej skierowany wniosek do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
Zatrzymany jest więc przeważnie roztrzęsiony. Będąc w takim położeniu, powinien zadbać o skorzystanie z pomocy adwokata.
– Pani mecenas jakie mogą być konsekwencje dla osoby zatrzymanej?
adw. Alicja Kaszta: Należy pamiętać, że możliwość skorzystania z pomocy prawnej adwokata to jedno z podstawowych uprawnień osoby zatrzymanej, tak samo jak prawo do odmowy składania wyjaśnień i odmowy udzielenia odpowiedzi na pytania. Taką podstawową świadomość powinien posiadać każdy obywatel. Każdy powinien taką świadomość nabyć również w szkole, gdzie uczy się młodzież szczegółowej budowy roślin czy zwierząt a nie uświadamia się w prawach i obowiązkach obywatelskich.
Jeżeli chodzi o konsekwencje dla osoby zatrzymanej – to są najczęściej poważne – polegające na pozbawieniu wolności. Zatrzymany nie ma dostępu do kontaktu z osobami trzecimi, pozbawiony jest telefonu, często słyszy zdawkowe wyjaśnienia zaistniałej sytuacji.
– Czy taka osoba musi przyznać się do zarzutu by polepszyć swoją sytuację?
adw. Alicja Kaszta: W polskim systemie prawnym podejrzany nie ma obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Skorzystanie z tych uprawnień nigdy nie może zostać uznane jako okoliczność obciążająca podejrzanego. Podejrzany ma prawo zachować milczenie, ma prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na jakiekolwiek pytanie bez negatywnych konsekwencji dla swojej osoby.
– A czy nie byłoby lepiej od razu przyznać się i wyjaśniać okoliczności zdarzenia?
adw. Alicja Kaszta: Często zdarza się, że osoby zatrzymane liczą właśnie na korzystny obrót sprawy, gdy przyznają się i wyjaśnią co się stało i jaki mają z tym zdarzeniem związek. Osoby obawiają się, że jeżeli skorzystają z prawa do milczenia, to zostaną negatywnie potraktowane przez organy ścigania – niejako od razu uznane za winnych skoro nie chcą mówić. Jednak często bywa tak, że nie warto niczego mówić w pośpiechu i bez przemyślenia.
– Dlaczego?
adw. Alicja Kaszta: Pierwsze czynności często rzutują na dalszy bieg postępowania karnego. Jeżeli zatrzymany będzie przestraszony albo będzie znajdował się w niekorzystnym dla siebie położeniu – zdrowotnym, osobistym, bądź będzie po prostu zmęczony i osłabiony, może powiedzieć coś, czego nigdy by nie powiedział będąc w pełni świadomym i rozumiejącym znaczenie tychże słów i ich konsekwencji dla dalszego postępowania. Może przyznać się do zarzutu, zupełnie nie rozumiejąc jego sensu. Albo będzie podawał okoliczności, które uważa za usprawiedliwione a okaże się w późniejszym czasie, że niekoniecznie.
– A czy podejrzany nie powinien być poinformowany przez organ o podstawach zarzutu?
adw. Alicja Kaszta: Organ powinien pouczyć o prawach zatrzymanego oraz w szczególności o prawie do skorzystania z pomocy adwokata. Pouczenia są jednak formalne i zdawkowe, często niezrozumiałe dla osoby będącej w stresie, emocjach bądź pod wpływem jakiś środków.
– A jak policja czy prokurator pouczają zatrzymanego?
adw. Alicja Kaszta: W praktyce wygląda to tak, że zatrzymany otrzymuje kilka stron z wyciągiem z różnych przepisów Kodeksu postępowania karnego. Czasami bywa mu to odczytane bądź krótko streszczone. Nie oszukujmy się jednak, często w stresie i w okolicznościach towarzyszących zatrzymaniu osoba nie ma możliwości tego przeczytać na spokojnie ze zrozumieniem i zapytać, jak coś dla niego będzie niezrozumiałe. Mało kto, nawet zapytany na ulicy, jest w stanie “na gorąco” powiedzieć, jakie posiada prawa w przypadku zatrzymania. Często więc zatrzymany woli podporządkować się organom. Dlatego udział obrońcy już na wczesnym etapie postępowania jest tak istotny.
– Czy mogłaby Pani przybliżyć najważniejsze prawa przysługujące osobie zatrzymanej?
adw. Alicja Kaszta:
Po pierwsze – prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym, prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie, prawo do niezwłocznego kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym i bezpośredniej z nim rozmowy.
Jeżeli zatrzymany nie zna wystarczająco języka polskiego – prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza. Ponadto prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania oraz prawo do zawiadomienia osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby. Jeżeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim – prawo do kontaktu z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jest obywatelem. Jeżeli nie posiada żadnego obywatelstwa – prawo do kontaktu z przedstawicielem państwa, w którym zatrzymany mieszka na stałe.
Istotnym prawem jest również prawo do wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania. W zażaleniu można się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania.
Prawo do natychmiastowego zwolnienia, jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć albo po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym czasie przekazany do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W wypadku przekazania do sądu zatrzymany zostanie zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.
– Czy prokurator może odmówić dostępu do akt przed skierowaniem wniosku o tymczasowe aresztowanie?
adw. Alicja Kaszta: Nie. W sytuacji, w której kierowany jest wniosek do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania, podejrzany ma prawo zaznajomić się z aktami.
– Kiedy i w jaki sposób podejrzany może zgłosić się po pomoc do adwokata?
adw. Alicja Kaszta: Warto pamiętać, że już w protokole zatrzymania jest rubryka, w której można zaznaczyć, że żądamy kontaktu z adwokatem. Osoby zatrzymane mogą wskazać konkretnego adwokata z imienia i nazwiska, a nawet udzielić tam upoważnienia do obrony. Wówczas organy ścigania powinny niezwłocznie się skontaktować z tym konkretnym adwokatem i przekazać informację o zatrzymaniu Klienta, a następnie umożliwić adwokatowi kontakt z Klientem.
– A rodzina może udzielić pomocy zatrzymanemu?
adw. Alicja Kaszta: Często w swojej praktyce spotykam się z sytuacją, gdy osoba zostaje zatrzymana i zabrana, a na miejscu pozostaje zdezorientowana, przerażona rodzina. Rodzina chce udzielić pomocy zatrzymanemu ale często nie wie jak, nie wie do kogo się zwrócić.
Właściwie co może taka rodzina zrobić? Gdzie szukać tej pomocy?
– Rodzina może ustanowić adwokata dla zatrzymanego?
adw. Alicja Kaszta: Ważne jest, by wiedzieć i pamiętać, że w takich sytuacjach każda osoba może udzielić adwokatowi tymczasowego upoważnienia do obrony zatrzymanej osoby, które potem zatrzymany musi zatwierdzić. Może to być członek rodziny ale nie musi. Może to też być przyjaciel, sąsiad itp. Adwokat samodzielnie ustali, gdzie przebywa zatrzymana osoba, do którego organu wysłać informację o zgłoszeniu się obrońcy i jak nawiązać kontakt z zatrzymanym.
– Jakie ma pani obserwacje w oparciu o doświadczenie zawodowe?
adw. Alicja Kaszta: W swojej pracy zawodowej bronię osoby z różnymi kategoriami zarzutów – od kradzieży czy jazdy pod wpływem alkoholu po zgwałcenie czy zabójstwo. Mam wrażenie, że obrońca pojawia się za późno. Zatrzymany jest już przesłuchany, zatrzymane są jego rzeczy, przeszukane mieszkanie, przesłuchani świadkowie, przeprowadzone czynności na miejscu zdarzenia. Prawo do obrony pozostaje gdzieś na końcu, nie jest ważne dla organów ścigania, których zadaniem jest zgromadzenie dowodów na niekorzyść podejrzanego.
– Co należy wówczas zrobić?
adw. Alicja Kaszta: Bronić się na dowodach, które są zgromadzone oraz o których istnieniu wiemy, poszukiwać okoliczności łagodzących, poszukiwać argumentów i dowodów, które umknęły organom ścigania, prostować wyjaśnienia podejrzanego. Różne są metody obrony, należy dostosować odpowiednią do zaistniałej sytuacji i zgromadzonego materiału dowodowego.
Chciałabym jednak wyrazić apel, by szerzono świadomość prawną obywateli, by prawo do obrony było traktowane jako jedno z podstawowych uprawnień.
Zawsze dużo trudniejszym jest prostowanie błędów popełnionych na wczesnym etapie postępowania, przez osobę, która nie zdecydowała się na pomoc adwokata przy tych pierwszych czynnościach.
– Co jest ważne dla zatrzymanego i jego rodziny?
adw. Alicja Kaszta: Prawo do informacji. Ważny jest również czas, o którym tu mówimy. Adwokat powinien być ustanowiony na jak najwcześniejszym etapie.
– Czy jest pani dostępna dla swoich klientów w każdej sytuacji, niezależnie od pory dnia i tygodnia?
adw. Alicja Kaszta: Jako karnistka wiem, że czynności mogą odbywać się w najmniej spodziewanych porach dnia czy tygodnia, dlatego w sprawach nagłych i pilnych staram się świadczyć pomoc prawną 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Można kontaktować się ze mną zawsze pod numerem telefonu i staram się być dostępna. Charakter spraw karnych odbiega od spraw cywilnych czy rodzinnych. W sprawach karnych czas i dyspozycja są bardzo istotne.
Adwokat Alicja Kaszta
608 436 324