1 lipca weszły w życie Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK). Już teraz obejmują duże firmy, zatrudniające minimum 250 osób. Jaki jest harmonogram wchodzenia w życie ustawy?
- zatrudniających powyżej 250 osób (3,3 mln) – 1 lipca 2019
- od 50 do 249 osób (2 mln) – 1 stycznia 2020
- od 20 do 49 osób (1,1 mln) – 1 lipca 2020
- pozostali (5,1 mln) – 1 stycznia 2021
PPK to jeden z najnowszych pomysłów naszych rządzących. Jego celem ma być pomoc Polakom w odkładaniu pieniędzy na emeryturę. Program oszczędnościowy zakłada, że co miesiąc z pensji pracownika będzie odprowadzana konkretna część jego wynagrodzenia. Pieniądze mają być gromadzone na prywatnym koncie.
PPK, określany jest jako dobrowolny i w pełni prywatny system długoterminowego oszczędzania, który ma podnieść bezpieczeństwo finansowe Polaków. Jak twierdzi minister finansów Teresa Czerwińska, Pracownicze Plany Kapitałowe mają być pierwszym programem oszczędnościowym skierowanym do ponad 11 miliona obywateli, który ma szanse stać się prawdziwie powszechnym, dzięki wpłatom zarówno po stronie pracodawcy, który za niewywiązanie się z obowiązku zapłaci grzywę w wysokości od 1000 do 1 000 000 zł. Wszystko to będzie kontrolowane przez Państwową Inspekcję Pracy. pracownika jak i budżetu państwa. Jednocześnie każda firma lub instytucja zatrudniająca co najmniej jedną osobę, podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, musi utworzyć PPK dla swoich pracowników. Na czym ma zatem polegać wspomniana dobrowolność?
Pracownik, choć będzie przypisany do niego automatycznie, będzie miał możliwość rezygnacji z oszczędzania w dowolnym momencie na podstawie pisemnej deklaracji złożonej u pracodawcy. W projekcie założono jednak możliwość ponownego powrotu do programu. Jak to ma wyglądać? Co cztery lata pracodawca będzie informował pracownika, który złożył deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do Pracowniczego Planu Kapitałowego, o ponownym dokonywaniu wpłat. Oznacza to, że jeśli uczestnik PPK będzie chciał zrezygnować z dokonywania wpłat do PPK, to co 4 lata będzie musiał składać stosowną deklarację. Jednocześnie uczestnik PPK, który zrezygnował z udziału w programie, w każdym momencie będzie mógł ponownie do niego przystąpić. Pieniądze zgromadzone przez uczestnika PPK zostaną mu wypłacone po osiągnięciu 60. roku życia niezależnie od płci. Środki zgromadzone w PPK będą stanowić prywatną własność uczestników.
Według projektodawców przedsięwzięcie ma być tanie. Wpłata podstawowa do PPK wyniesie 2 proc. wynagrodzenia, które stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od uczestnika programu i 1,5 proc. wynagrodzenia, stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od pracodawcy. Natomiast pracownik, którego miesięczne wynagrodzenie uzyskiwane z różnych źródeł, będzie równe lub niższe niż 120 proc. minimalnego wynagrodzenia w danym roku – będzie mógł dokonywać wpłaty podstawowej niższej niż 2 proc., ale nie mniejszej niż 0,5 proc.
Polityka inwestycyjna funduszy inwestycyjnych ma się kształtować w następujący sposób:
- Część udziałowa – odnosi się do aktywów inwestowanych w instrumenty o charakterze udziałowym, takie jak np.: akcje, prawa poboru czy tytuły uczestnictwa instytucji wspólnego inwestowania.
- Część dłużna – to aktywa inwestowane w instrumenty o charakterze dłużnym, czyli np.: obligacje, bony skarbowe, listy zastawne, certyfikaty depozytowe lub inne zbywalne papiery wartościowe.
Udział poszczególnych klas aktywów decyduje nie tylko o bezpieczeństwie gromadzonych środków, lecz także o potencjale stóp zwrotu.
Część inwestycji będzie mogła być lokowana w papiery wartościowe w walucie innej niż złoty polski, umożliwiając tym samym ograniczenie ryzyka koncentracji. Udział inwestycji w walucie innej niż złoty polski nie może jednak być wyższy niż 30% całości inwestowania.
Z racji tego, że projekt ustawy zakłada szybki rozwój PPK warto się do niego odpowiednio przygotować po to, by opracować harmonogram działań i dopełnić wszelkich narzuconych przez ustawodawcę terminów, ale też po to, by mieć czas zorientować się w narzędziach IT, które pomogą wdrożyć i prowadzić PPK w firmie. Będzie korzystne i dla pracowników, ale także dla pracodawcy oraz jego działów HR i płacowo-księgowych.
Określenie liczby pracowników to jedno. Zostaną oni zapisani do PPK automatycznie, ale drugą sprawą jest oszacowanie, ilu z tych zapisanych w planach pracowniczych pozostanie. Warto ustalić skalę zainteresowania i uwzględnić w planie finansowym firmy.
W porozumieniu ze związkami zawodowymi chlebodawca musi wybrać instytucję finansową, w której utworzone zostaną rachunki PPK dla pracowników. Jeśli firma takowych nie posiada, wtedy pracodawca dokona wyboru w porozumieniu z reprezentacją osób zatrudnionych. Jeśli pracodawca nie osiągnie porozumienia na miesiąc przed upływem terminu zawarcia umowy – wybiera instytucję finansową sam. Zdanie pracodawcy jest rozstrzygające.
Instytucje finansowe prowadzące PPK:
Generali Investments Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA
BPS Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
BNP Paribas Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
PFR Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Allianz Polska S.A.
Pocztylion – Arka
Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych PZU SA
PKO Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA
AXA Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
ESALIENS Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA
Millennium Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Aegon Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A.
Nationale-Nederlanden Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A.
NN Investment Partners TFI S.A.
Aviva Investors Poland Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Investors Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Santander Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Pekao Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Compensa Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A. Vienna Insurance Group
Skarbiec Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Wymienione wyżej instytucje finansowe staną się głównymi beneficjentami PPK, ponieważ to do nich spłynie więc szeroki strumień pieniędzy państwa, pracowników i pracodawców. Możliwe jest także wynagrodzenie za wynik zarządzania funduszem, tzw. success fee, w wysokości 0,1%, ale oczywiście tylko w przypadku realizacji dodatniej stopy zwrotu funduszu.
PPK nie obejmuje:
- Studentów do 26. roku życia zatrudnionych na umowie zleceniu. – Ponieważ od ich wynagrodzenia nie są potrącane składki emerytalne i rentowe.
- Osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. – To oczywiste, że absurdalnym byłoby odprowadzanie składek zarówno jako pracownik, jak i pracodawca.
- Osób powyżej 70. roku życia. Nawet na własny wniosek.
- Firm, które prowadzą pracowniczy program emerytalny (PPE) oraz naliczają i odprowadzają składki podstawowe w rozumieniu ustawy o pracowniczych programach emerytalnych w wysokości co najmniej 3,5 proc. wynagrodzenia, i jeżeli do PPE przystąpiło co najmniej 25 proc. osób zatrudnionych w danym podmiocie zatrudniającym.
Reguły inwestowania środków w odniesieniu do wieku uczestnika PPK
Część udziałowa Część dłużna
od utworzenia funduszu do 20 lat przed 60 rokiem życia 60–80% 20–40%
20 lat przed 60 rokiem życia 40–70% 30–60%
10 lat przed 60 rokiem życia 25–50% 50–75%
5 lat przed 60 rokiem życia 10–30% 70–90%
osiągnięcie 60 roku życia maks. 15% min. 85%
Nadzór nad PPK w zakresie działalności towarzystw funduszy inwestycyjnych, powszechnych towarzystw emerytalnych, pracowniczych towarzystw emerytalnych, zakładów ubezpieczeń oraz funduszy inwestycyjnych i funduszy emerytalnych sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) – z uwzględnieniem zgodności z prawem oraz interesu uczestników PPK.
Do ustawowych zadań KNF należy m.in.:
- udostępnianie co kwartał informacji o aktywach zgromadzonych w PPK;
- opracowywanie rocznych raportów o funkcjonowaniu PPK;
- wydawanie decyzji administracyjnych w przypadkach określonych w ustawie o PPK.
W ramach prowadzonego nadzoru KNF przysługują wszystkie uprawnienia nadzorcze określone odpowiednio w przepisach ustaw o:
- funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi;
- organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
- działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej;
- nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym;
- nadzorze nad rynkiem finansowym.
W brzmieniu powiedzenia „nie wszystko złoto co się świeci”, są pierwsze skargi o nakłanianiu do rezygnacji z PPK. Skargi wpływające Do Państwowej Inspekcji Pracy w większości dotyczą nakłaniania pracowników do rezygnacji z dodatkowego oszczędzania w programie. Skarg może być o wiele więcej, kiedy PPK wejdzie do małych firm. W ich przypadku rezygnacja całej załogi oznacza uniknięcie prowadzenia PPK, a to dla przedsiębiorstw istotne oszczędności. Należy jednak być bardzo ostrożnym przy ocenianiu, czy pewne działania są już nakłanianiem do rezygnacji z PPK, czy też nie. Za zniechęcanie powinna zostać uznana sytuacja przekazywania pracownikom wypełnionych deklaracji rezygnacji do podpisu, albo wywieranie wpływu na pracowników poprzez chociażby informowanie, że osoby, które nie zrezygnują z PPK np. nie otrzymają premii. Natomiast nie powinno zostać uznane za zniechęcenie przekazywanie pracownikom deklaracji rezygnacji w ramach kompletu dokumentów związanych z PPK, np. wraz z deklaracją o dokonywaniu wpłaty dodatkowej lub obniżeniu wpłaty podstawowej, gdyż to ustawodawca dopuścił jako możliwość informację o zasadach działania PPK.
Co ciekawe, najczęstszy zarzut wobec systemu, głosi, że PPK to tak naprawdę drugie OFE (Otwarty Fundusz Emerytalny). I faktycznie, fakt, że pieniądze płyną na rynek kapitałowy, zarówno państwa jak i pracodawcy, jest problematyczny. Bo czy pieniędzmi, które mają gwarantować naszą emeryturę, powinno się grać na giełdzie? Nie mówiąc o tym, czy powinno się tak szeroki strumień pieniędzy z Funduszu Pracy kierować ku instytucjom finansowym. Jest to co najmniej wątpliwe w szczególności z punktu widzenia osoby, która nie ufa rynkom, wybór tej formy zabezpieczenia może być trudny. Istotnie nie ma żadnej gwarancji wypłaty. Jeśli bowiem przejdziemy na emeryturę w momencie krachu na giełdzie, może się okazać, że nasze oszczędności znacznie stopniały. Należy jednak zastrzec, że mają to być tzw. fundusze zdefiniowanej daty, a więc inwestowane tym bezpieczniej, im bliżej jesteśmy wieku emerytalnego.
Czy Pracownicze Plany Kapitałowe zapewnią nam godną emeryturę przy założeniu, że pieniądze będą dobrze inwestowane i żadne kryzysy ekonomiczne nas nie dotkną? Kiedy przyjrzymy się zapisom ustawy, możemy bowiem dostrzec, że jest to raczej forma konta oszczędnościowego. Zgodnie bowiem z art. 99 ustawy w wieku 60 lat możemy pobrać od razu 25% kwoty, a pozostałe 75% pobierać w 120 ratach (można zwiększyć liczbę rat, ale będą wtedy niższe). Co to właściwe znaczy? Tyle, że do 70. roku życia jeszcze coś z tego systemu prawdopodobnie będziemy mieli, ale akurat w momencie, kiedy potrzeby na starość znacznie rosną z takich powodów jak samotne gospodarstwo domowe czy koszty leczenia, wówczas zasób pieniędzy zaczyna się kończyć. Ponadto te wypłaty, w przeciwieństwie do wypłat z ZUS, nie będą waloryzowane.
Zagrożenie może czyhać także z innej strony: ktoś, kto nie wypracuje sobie minimalnej emerytury (w 2019 roku wynoszącej 1100 zł brutto), ale wykazuje się odpowiednio długim okresem składkowym (20 lat kobieta i 25 lat mężczyzna), ma prawo otrzymać od państwa wyrównanie do tej kwoty. Jeśli jednak składka z PPK sprawi, że ktoś przekroczy tę wysokość – być może ZUS nie dopłaci już do emerytury minimalnej. Powstaje wtedy pytanie, co po 70. roku życia, gdy już pieniędzy z PPK nie będzie? Kwestia ta jest na razie nieuregulowana.
W nazwie PPK nawet nie pojawia się słowo „emerytalne”. Powtórzmy: jest to po prostu dodatkowe konto oszczędnościowe, które finansowane jest przez trzy strony, a nie tylko jedną osobę. Jeśli więc ktoś chce oszczędzać (z ograniczonym, lecz nie niemożliwym wycofaniem kapitału wcześniej), to jest to pomysł wart rozpatrzenia. Ale samo PPK nie wystarczy, by wesprzeć obywateli na emeryturze. Nie gwarantuje wysokości wypłat ani ich waloryzacji, nie zapewnia tzw. annuitetów (czyli wypłat do końca życia) i może zwiększyć emerytalne nierówności – oszczędzać będą ci, których na to stać, a więc dodatkowe pieniądze od państwa popłyną najprawdopodobniej znów do zamożniejszych. Wraz z PPK dostajemy więc szansę oszczędzać na dość korzystnych warunkach, ale emerytalna katastrofa przyszłości wciąż nie została powstrzymana.
Monika Mielnik
Studentka Prawa Uniwersytetu Opolskiego
e-mail: kancelaria@kasztajanikowska.pl
