Czy prowadząc działalność gospodarczą wspólnie z osobami najbliższymi lub pracując na ich rzecz, odpowiadamy za zaległości podatkowe powstałe w trakcie funkcjonowania tego przedsiębiorstwa? Okazuje się, że…tak.
Zgodnie z art. 111 § 1 Ordynacji podatkowej, członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem, solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą, za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu.
Warunkiem sine qua non jest tutaj osiąganie realnych korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Granicą tejże odpowiedzialności, jest kwota korzyści uzyskana z pracy u podatnika, będącego członkiem rodziny.
Definicja członka rodziny na gruncie ustawy, zgodnie z art. 111 § 3, rozumiana jest dosyć szeroko. Za członków rodziny podatnika uważa się: zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu.
Co więcej, odpowiedzialność stosuje się nawet w stosunku do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd oraz małżonków pozostających w separacji. Warto również wspomnieć, iż na gruncie przepisu 107 § 1a, osoby wymienione w art. 111§ 3 Ustawy, odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie także z następcą prawnym podatnika za przejęte przez niego zaległości podatkowe.
Ponadto, w świetle przepisu 107 § 2 Ustawy, osoby trzecie mogą odpowiadać również za: podatki niepobrane, ale i pobrane, a niewpłacone przez płatników lub inkasentów; odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych; niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek; koszty postępowania egzekucyjnego.
Przypomnijmy, że instytucja następstwa prawnego, występuje wówczas, gdy w związku z utratą bytu prawnego lub zmiany formy prawnej przedsiębiorstwa, stosunki ulegają modyfikacji podmiotowej. Z następstwem prawnym mamy np. do czynienia w razie spadkobrania, czy przejęcia praw i obowiązków w związku z komercjalizacją przedsiębiorstwa państwowego. Wtedy również nie wygasa odpowiedzialność członków rodziny zmarłego podatnika.
Uspokajamy. Samo współdziałanie członka rodziny w określonej formie prawnej (umowa o pracę, umowa zlecenie), nie stanowi podstawy odpowiedzialności. Nieformalne współdziałanie zaś, pozwalające na przypisanie odpowiedzialności, musi być wystarczająco stałe, a nie tyko okazyjne. Korzyść majątkowa, której osiągnięcie warunkuje odpowiedzialność podatkową jest rozumiana szeroko. Może mieć wymiar pieniężny lub niepieniężny – także jako usługi świadczone nieodpłatnie przez podatnika lub po zapewnienie utrzymania czy mieszkania.
Pociągnięcie do odpowiedzialności podatkowej członka rodziny podatnika, wymaga przeprowadzenia przez organy podatkowe postępowania, w ramach którego konieczna jest szczegółowa analiza okoliczności faktycznych i prawnych uzasadniających przesłanki odpowiedzialności. W praktyce odpowiedzialność podatkową członków rodziny mogą zatem ograniczać trudności dowodowe pojawiające się w toku postępowania. Dla przykładu, ustalenie występowania między dwiema osobami faktycznego pożycia, może niekiedy okazać się nieco problematyczne.
W wielu przypadkach trudna może być także weryfikacja stałego współdziałania w prowadzeniu działalności gospodarczej. Chodzi tutaj głównie o konkretne wartości czasowe pomiędzy współdziałaniem a powstaniem zaległości. Wykazanie faktu uzyskiwania przez członka rodziny korzyści oraz określenie wartości tych korzyści także może być w praktyce utrudnione, w szczególności, gdy otrzymywane są one w naturze.
Ryzykując dobre kontakty w rodzinie, możemy dochodzić zapłaty kwoty zaległości, którą uiściliśmy za osobę najbliższą do organu podatkowego. W tym celu należy powołać się instytucję regresu (z tytułu odpowiedzialności solidarnej występującej na gruncie Ordynacji podatkowej, w stosunku do osób trzecich). Oznacza to, że członkowi rodziny, który spłacił zaległość podatkową na podstawie decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej, przysługuje względem podatnika roszczenie zwrotne, które może być dochodzone w drodze powództwa sądowego.
Prawnik
Tobiasz Gajda
